قدرت نرم ایران چیست؟
قدرت نرم ایران به معنای توانایی این کشور در تأثیرگذاری بر دیگران از طریق جاذبه‌های فرهنگی، ارزش‌ها، ایدئولوژی و ابزارهای غیرمستقیم است، بدون استفاده از اجبار یا نیروی نظامی. این قدرت بر پایه پیشینه و تمدن تاریخی غنی، میراث فرهنگی، نفوذ مذهبی، دیپلماسی عمومی و علمی استوار است. ایران از طریق ابزارهایی همچون ترویج زبان فارسی، هنر و ادبیات، گفتمان‌های مذهبی، همکاری‌های علمی و آموزشی، و ارتباطات فرهنگی، تلاش می‌کند تا تصویر مثبتی از خود در سطح بین‌المللی ایجاد نموده و بر روابط با کشورهای دیگر، به ویژه در مناطقی نظیر آسیای مرکزی و خاورمیانه، تأثیر بگذارد.
ایران، به عنوان یکی از کشورهای با تمدن کهن و فرهنگی غنی، از ابتدای استقلال قزاقستان در سال 1991 تلاش کرده است تا از قدرت نرم خود برای گسترش حضور و ایجاد روابط دوستانه با این کشور آسیای مرکزی استفاده کند. این تأثیر از طریق ابزارهای مختلف فرهنگی، مذهبی، علمی و دیپلماسی عمومی اعمال شده است.
ابزارهای قدرت نرم ایران در قزاقستان
1. فرهنگ و تمدن ایرانی
ایران با سابقه تمدنی چند هزارساله، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و فرهنگ آسیای مرکزی دارد. قزاقستان به‌عنوان یکی از کشورهای منطقه، با فرهنگ ایرانی از طریق ادبیات فارسی و آثار مشاهیری نظیر مولانا، سعدی و فردوسی آشناست.
ادبیات و زبان فارسی: زبان فارسی از دیرباز در منطقه آسیای مرکزی تأثیرگذار بوده و ایران با ترویج آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های قزاقستان، زمینه تعاملات فرهنگی را تقویت کرده است.
هنر و موسیقی: هنرهای ایرانی از جمله خوشنویسی، موسیقی سنتی و صنایع دستی در نمایشگاه‌ها و برنامه‌های فرهنگی مشترک در قزاقستان ارائه شده‌اند.
2. دین
با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از جمعیت قزاقستان مسلمان هستند، ایران از اشتراکات مذهبی برای تقویت نفوذ خود استفاده می‌کند. ایران همچنین از طریق گفتمان بین‌الادیانی و تأکید بر وحدت اسلامی، نقش برجسته‌ای در این زمینه ایفا می‌کند.
3. دیپلماسی آموزشی و علمی
ایران با ارائه بورسیه‌های تحصیلی به دانشجویان قزاق، نقش مهمی در گسترش قدرت نرم خود ایفا می‌کند.
همکاری‌های علمی و پژوهشی: ایران از طریق کنفرانس‌های مشترک و تبادل استادان و محققان، روابط علمی خود را با قزاقستان تقویت کرده است.
4. رسانه‌ها و دیپلماسی عمومی
ایران از طریق شبکه‌های تلویزیونی و سایت‌های خبری تلاش کرده است تا تصویر مثبتی از خود در قزاقستان ارائه دهد. این رسانه‌ها با تأکید بر فرهنگ، تمدن و دستاوردهای ایران، به مخاطبان قزاق اطلاعات و دیدگاه‌های مختلفی ارائه می‌دهند.
چالش‌های قدرت نرم ایران در قزاقستان
- رقابت با دیگر قدرت‌ها
ایران در قزاقستان با قدرت‌های دیگری نظیر روسیه، چین، ترکیه و غرب رقابت می‌کند که هر یک به‌طور فعال در این کشور نفوذ و حضور فرهنگی و سیاسی دارند. ترکیه به‌ویژه به دلیل اشتراکات زبانی و فرهنگی با قزاقستان، رقیب جدی ایران در عرصه قدرت نرم است.
- تصویرسازی‌های منفی بین‌المللی
تحریم‌های بین‌المللی و تبلیغات منفی برخی رسانه‌های معاند علیه ایران، تأثیرگذاری قدرت نرم ایران را محدود کرده است. به‌ویژه در میان جوانان قزاق، که بیشتر تحت تأثیر رسانه‌های غربی قرار دارند، دیدگاه‌های انتقادی نسبت به ایران ممکن است وجود داشته باشد.
- مشکلات اجرایی و ساختاری
عدم وجود استراتژی‌های منسجم و سازمان‌یافته در برخی از برنامه‌های فرهنگی و آموزشی ایران در قزاقستان، مانع از بهره‌وری کامل از ظرفیت‌های موجود شده است.
فرصت‌های پیش‌رو برای قدرت نرم ایران
- تقویت تعاملات فرهنگی:
ایجاد مراکز فرهنگی بیشتر، توسعه آموزش زبان فارسی و برگزاری جشنواره‌های فرهنگی مشترک، می‌تواند تأثیر قدرت نرم ایران را افزایش دهد.
- گسترش همکاری‌های علمی و فناوری:
ایران با دستاوردهای علمی و فناوری خود می‌تواند در زمینه‌هایی نظیر پزشکی، نانوتکنولوژی و مهندسی، همکاری‌های بیشتری با قزاقستان داشته باشد.
- تأکید بر اشتراکات دینی:
برگزاری نشست‌های بین‌المللی اسلامی و تأکید بر مشترکات مذهبی میان دو کشور، راهی برای تقویت روابط و نفوذ است.
- تعاملات اقتصادی و تجاری:
قدرت نرم ایران می‌تواند با تقویت روابط اقتصادی و تجاری، ابعاد جدیدی پیدا کند. به‌ویژه از طریق مشارکت در پروژه‌های مشترک انرژی و حمل‌ونقل در منطقه.
در چارچوب استراتژی‌های بین‌المللی جدید ایران و تلاش‌های این کشور برای تقویت موقعیت خود در منطقه، نفوذ ایران بر قزاقستان در آینده نزدیک ممکن است در چندین حوزه کلیدی خود را نشان دهد.
۱) تأثیر فرهنگی و تمدنی
گسترش زبان و فرهنگ فارسی
اجزا:
ترویج فعال زبان و ادبیات فارسی در قزاقستان با تکیه بر میراث و پیوندهای تاریخی.
توسعه برنامه‌های آموزشی برای یادگیری زبان فارسی در دانشگاه‌ها و مدارس قزاقستان.
راهبردها:
تأسیس و حمایت از مراکز فرهنگی و زبان فارسی.
همکاری با دانشگاه‌های قزاقستان، به ویژه دانشکده‌های شرق‌شناسی، برای ایجاد دوره‌های تخصصی و برنامه‌های فرهنگی.
برگزاری رویدادهای فرهنگی نظیر نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها و همایش‌ها برای معرفی تاریخ پیوندهای ایران و قزاقستان.
ایجاد نهادهای اجتماعی و فرهنگی
اجزا:
ترویج ارزش‌های اسلامی و ایرانی در میان مسلمانان قزاقستان (اعم از شیعه و سنی).
ایجاد ساختارهایی برای تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی.
راهبردها:
ساخت مساجد، مراکز اسلامی و نهادهای فرهنگی با حمایت مالی ایران.
برگزاری مراسم و رویدادهای دینی و فرهنگی برای معرفی میراث اسلامی و ایرانی.
مشارکت و حمایت در جشن نوروز و دیگر سنت‌های مشترک فرهنگی.
ایجاد پلتفرم‌های مجازی و رسانه‌ای
اجزا:
گسترش حضور ایران در فضای رسانه‌ای قزاقستان.
راهبردها:
ایجاد پلتفرم‌های آنلاین و تولید محتوا به زبان‌های قزاقی و روسی با هدف آگاهی‌بخشی فرهنگی و دینی.
شکل‌دهی شبکه‌های حامیان در رسانه‌های اجتماعی.
اجرای پروژه‌های مشترک با رسانه‌های قزاقستانی برای ترویج چهره مثبت ایران و میراث فرهنگی آن.
۲) تعامل و نفوذ دینی
حمایت از وحدت اسلامی
اجزا:
قرآن و اهل‌بیت به عنوان نماد مشترک برای تقویت وحدت میان شیعیان و اهل سنت قزاقستان.
راهبردها:
برگزاری همایش‌ها و نشست‌های بین‌الادیانی برای تقویت گفتگوی میان شیعه و سنی.
حمایت از جوامع اسلامی قزاقستان از طریق آموزش و چاپ کتب دینی و ساخت مراکز مذهبی.
توسعه آموزش دینی
اجزا:
آموزش دانشجویان قزاقستانی در مراکز علمی و دینی ایران.
راهبردها:
ارائه بورسیه‌های تحصیلی برای تحصیل در دانشگاه‌ها و مدارس علمیه ایران (نظیر شهر مقدس قم).
تأسیس مدارس دینی و مراکز آموزشی در خاک قزاقستان.
۳) همکاری اقتصادی و نفوذ
توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری
اجزا:
اقتصاد ایران و قزاقستان دارای قابلیت تکمیل یکدیگر در حوزه‌هایی نظیر انرژی، کشاورزی و حمل‌ونقل است.
راهبردها:
افزایش حجم مبادلات تجاری از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها و نشست‌های تجاری دوجانبه.
سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی از جمله ساخت مراکز لجستیکی، جاده‌ها و بنادر.
ایجاد شرکت‌های تولیدی مشترک در بخش کشاورزی و صنایع غذایی.
ایجاد شبکه‌های اقتصادی و بازارسازی
اجزا:
حمایت از رشد اقتصادی جوامع همسو.
راهبردها:
تأسیس بازارها و فروشگاه‌های ایرانی در شهرهای بزرگ قزاقستان.
ارتقاء همکاری‌های اقتصادی از طریق مراکز فرهنگی-اقتصادی.
استفاده مشترک از کریدورهای حمل‌ونقل
اجزا:
قزاقستان حلقه کلیدی در مسیرهای بین‌المللی حمل‌ونقل است که ایران را به روسیه و چین متصل می‌کند.
راهبردها:
توسعه ترانزیت ایران از طریق بنادر قزاقستان در دریای خزر (نظیر آکتائو و کوریک).
استفاده از مسیرهای ریلی برای صادرات کالاهای ایرانی به روسیه و چین از طریق قزاقستان.
۴) تعاملات سیاسی و دیپلماسی
تقویت روابط دوجانبه
راهبردها:
برگزاری نشست‌های منظم در سطح رؤسای جمهور و وزرای امور خارجه برای تقویت گفتگوهای سیاسی.
حمایت از قزاقستان در سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان همکاری اسلامی (OIC)، سازمان همکاری شانگهای (SCO) و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU).
ایجاد ائتلاف در عرصه بین‌المللی
اجزا:
بسترهای همگرای بین‌المللی برای کشورهای جهان اسلام.
راهبردها:
تشکیل ائتلاف‌هایی برای دفاع از منافع مشترک در عرصه جهانی.
مشارکت در طرح‌ها و ابتکارات صلح‌آمیز مشترک.
استفاده از میراث فارابی و خواجه احمد یسوی برای نزدیکی بیشتر در عرصه های فرهنگی و سیاسی
شخصیت‌های فارابی و خواجه احمد یسوی به عنوان نمادهای پرقدرتی شناخته می‌شوند که ایران و قزاقستان را بر پایه میراث تاریخی، فکری و معنوی مشترک به یکدیگر پیوند می‌دهند. ایران می‌تواند از اعتبار و نفوذ این بزرگان برای توسعه گفت‌وگوی فرهنگی، اجرای پروژه‌های مشترک و تقویت حضور خود در منطقه استفاده کند.
فارابی – فیلسوف شرق و حلقه اتصال مشترک
فارابی که به عنوان «معلم ثانی» پس از ارسطو شناخته می‌شود، شخصیتی برجسته برای کل جهان اسلام، از جمله ایران و قزاقستان است. آثار او در فلسفه، اخلاق و علوم، سنت‌های فرهنگی ایران و آسیای مرکزی را به یکدیگر پیوند می‌دهد.
راهبردها:
برگزاری همایش‌های علمی و نشست‌های مشترک: سازماندهی رویدادهایی که به میراث فارابی اختصاص دارند، با مشارکت دانشمندان و کارشناسان ایرانی و قزاقستانی.
ایجاد مراکز فرهنگی به نام فارابی: حمایت از پروژه‌هایی که به مطالعه و ترویج فلسفه و دستاوردهای او در تمدن اسلامی می‌پردازند.
ترجمه و انتشار آثار مشترک: ترجمه آثار فارابی به زبان قزاقی و تهیه نشریات علمی جدید با همکاری پژوهشگران ایرانی و قزاقستانی.
نتیجه: استفاده از شخصیت فارابی به عنوان نمادی از ریشه‌های فرهنگی و فکری مشترک، همکاری فرهنگی را تقویت کرده و ملت‌های قزاقستان و ایران را بر پایه میراث تاریخی مشترک به یکدیگر نزدیک می‌کند.
خواجه احمد یسوی – پل معنوی بین ایران و قزاقستان
خواجه احمد یسوی، شاعر و عارف برجسته صوفی، تأثیری عمیق بر گسترش تصوف از آسیای مرکزی تا ایران داشته است. تعالیم و نقش او در توسعه تصوف، پیوند مهمی بین سنت‌های معنوی ایران و قزاقستان است
راهبردها:
حمایت از گفت‌وگوی دینی و معنوی: برگزاری کنفرانس‌ها و نشست‌های صوفیانه که به میراث خواجه احمد یسوی اختصاص دارند، با هدف تقویت وحدت اسلامی.
بزرگداشت مناسبتهای مهم: اجرای سالانه و متناوب رویدادهایی که به زندگی و آثار خواجه احمد یسوی به عنوان نمادی از برادری معنوی بین ملت‌ها اختصاص دارند.
بازسازی و حفظ بناهای تاریخی: همکاری در حفظ و مرمت آرامگاه خواجه احمد یسوی در شهر ترکستان به عنوان میراث جهانی یونسکو و مرکز زیارتی مهم.
ایجاد برنامه‌های آموزشی و فرهنگی: توسعه ابتکارات آموزشی مشترک برای مطالعه تصوف و نقش خواجه احمد یسوی در فلسفه اسلامی.
گفتنی است ترویج میراث خواجه احمد یسوی به جمهوری اسلامی ایران این امکان را می‌دهد که روابط فرهنگی و دینی خود را با قزاقستان تقویت نموده و احترام خود را به ارزش‌های معنوی و تاریخی مشترک نشان دهد.
نتیجه‌گیری
قدرت نرم ایران در قزاقستان، ابزاری مؤثر برای تقویت روابط دو کشور و افزایش نفوذ ایران در آسیای مرکزی و به ویژه قزاقستان است. با استفاده بهینه از منابع فرهنگی، مذهبی و علمی، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند جایگاه خود را به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی و مهم در قزاقستان تثبیت کند. برای دستیابی به این هدف، لازم است که استراتژی‌های منسجم‌تری تدوین شده و بر تعاملات مستمر علمی و فرهنگی تأکید بیشتری شود.
آستانه قزاقستان
منبع:
https://cyberleninka.ru/article/n/potentsial-myagkoy-sily-islamskoy-respubliki-iran/viewer
https://bulletin-histsocpolit.kaznpu.kz/index.php/ped/article/view/455/435
نظر شما